Mirosław Łuczyński, Paweł Brzuzan, Małgorzata Jankun - Genetyka ryb. Zeszyt 1, Wyd. IRS 2003, s. 76
1. Geny
Podstawową jednostką dziedziczności jest gen. Geny umiejscowione są w chromosomach, a każdy gen zajmuje charakterystyczną dla siebie pozycję w chromosomie, tak zwany locus [czytaj: lokus] (liczba mnoga: loci [loci]). Bardzo często terminy „gen” (geny) i „locus” (loci) używane są zamiennie; także tu będą one często występować jako synonimy (gen = locus).
Gen stanowi biologiczny zapis (kod), określający wytworzenie danej cechy fenotypowej (czyli konkretnej cechy organizmu, takiej jak rodzaj białka, grupa krwi, barwa ciała, ułuszczenie ryby itd.). Każdy gen składa się z liniowo ułożonych bardzo specyficznych podjednostek (nukleotydów), a z kolei cały gen jest jedynie niewielkim fragmentem o wiele większej cząsteczki kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA) (rys. 1).
Geny mogą występować w jednej lub w kilku (czasem wielu) odmianach. Każda odmiana danego genu nazywana jest allelem. W populacji ryb dany gen może występować tylko jako jedyny allel albo może mieć wiele, nawet kilkanaście (w przypadku tak zwanych loci mikrosatelitarnego DNA kilkadziesiąt) alleli. Gen występujący w formie jednego allelu nazywany jest genem monomorficznym. Gen o dwóch (lub więcej) allelach to gen polimorficzny.
Znakomita większość organizmów jest diploidalna (2n), to znaczy, iż mają one jeden komplet genów (haploidalny genotyp, n) odziedziczony po matce i jeden haploidalny genotyp (n) odziedziczony po ojcu. Istnieją pewne wyjątki od reguły diploidalności gatunków ryb. Jedną z „sił napędowych” ewolucji niektórych grup ryb było na przykład podwojenie liczby chromosomów z wytworzeniem stanu tetraploidalnego (4N). Z kolei niektóre inne ryby stały się w trakcie ewolucji triploidami (3N). Ryby o pochodzeniu tetraploidalnym i ryby triploidalne zostaną omówione w innej części tego cyklu. Tymczasem z przyczyn praktycznych wszystkie poruszane problemy będą dotyczyć ryb diploidalnych.
Ponieważ niemal wszystkie ryby są diploidalne, wszystkie geny każdego organizmu występują parami. Tak więc, podczas gdy w populacji ryb mogą występować dwa, trzy, cztery (itd.) allele w każdym locus, każda ryba (pojedynczy organizm) może mieć albo tylko jeden (czyli dwa identyczne geny), albo dwa allele (dwa różne geny) w każdym locus. Osobniki, które mają w danym locus tylko jeden rodzaj allelu są homozygotyczne w danym locus (i wobec danego allelu). Osobniki, które w danym locus mają dwa różne allele danego genu są w tym locus heterozygotyczne.