KOMUNIKATY RYBACKIE

Nr 3 (110)/2009, 21-24

  • Back

Otolit – cenne źródło informacji do określania wieku na przykładzie węgorza europejskiego Anguilla anguilla (L.)

Piotr Chmieliński

Zakład Ichtiologii, Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie


Otolity nazywane często statolitami lub kamykami słuchowymi stanowią elementy parzyste, usytuowane symetrycznie względem siebie, po trzy z każdej strony mózgoczaszki. Występują u wszystkich kręgowców bez względu na środowisko, które zasiedlają, począwszy od ryb kostnoszkieletowych po ssaki (Nagięć 1993).

Otolity (statolithus): kamyk – lapillus, strzałka – sagitta, gwiazdka – asteriscus stanowią elementy narządu równoważno-słuchowego ryb, ten nazywany również błędnikiem skórzastym (labirynthus membranaceus) położony jest w mózgoczaszce wewnętrznej (endoneurocranium) i dzięki niemu ryba utrzymuje orientację w przestrzeni oraz odbiera fale dźwiękowe.

Ryby karpiowate i sumowate słyszą w granicach częstotliwości fal dźwiękowych podobnych jak w przypadku człowieka (Grodziński 1961).

Ze względu na różnice w kształcie mogą one posłużyć w taksonomii kręgowców jako jeden z elementów umożliwiających określanie gatunku (fot. 1, 2, 3), a nawet ras (Nagięć 1993). Ta cecha jest niezmiernie pomocna podczas identyfikacji gatunków ryb oraz ich liczby, np. przy szacowaniu szkód powstałych na skutek presji ptaków rybożernych czy ryb drapieżnych.

Powstawanie i budowa otolitu

Kamyki słuchowe w rozwoju embrionalnym powstają jako drobne kryształy otoconia, które na kilkanaście dni przed wykluciem larwy (jak u łososi pacyficznych) łączą się i tworzą jądro (centrum) otolitu (rys. 1), gdzie widoczne są poszczególne otoconia nazywane też otolitami pierwszorzędowymi, pierwotnymi lub primodiami (Nagięć 1993).

Otolity zbudowane są głównie z węglanu wapnia CaCO3. Zawartość pierwiastka Ca w otolitach karasia wynosi 38,1%, a w kościach 12,1% (Nagięć 1993, Ichii i Mugiya 1983). Ze względu na tak dużą zawartość czystego Ca otolit jest często określany złogiem wapnia. Węglan wapnia, główny składnik otolitu, występuje w postaci mających kształt igiełek kryształków aragonitu, które ułożone są swoją podłużną osią prostopadle do krawędzi otolitu (Nagięć 1993). Statolity ryb rosną z wiekiem, najintensywniej wiosną i latem, wolniej zaś późnym latem i jesienią (Grodziński 1961). Oglądając oszlifowany otolit w świetle przechodzącym w powiększeniu można dostrzec na jego powierzchni pierścienie (strefy), na przemian jasne i ciemne.