Choroby szczupaka, profilaktyka i zwalczanie – artykuł przeglądowy
Zdzisław Zakęś
Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
Zasób wiedzy o patogenach i chorobach szczupaka jest z całą pewnością dużo skromniejszy niż np. w przypadku karpia i ryb łososiowatych. Wynika to przede wszystkim z mniejszego znaczenia gospodarczego tego gatunku, szczególnie dla akwakultury (może poza wyjątkiem wylęgarnictwa) (np. Zakęś i in. 2015). Należy też wspomnieć, że szczupak dominuje w zarybieniach polskich wód otwartych (Mickiewicz 2018). Materiał zarybieniowy wyprodukowany w obiektach akwakultury narażony jest na wiele patogenów występujących w środowisku wodnym: wirusy, bakterie i pasożyty. Choroby mogą być przenoszone z wodą, a także np. drogą pokarmową. Plankton będący pierwszym pokarmem egzogennym wylęgu i narybku szczupaka bywa żywicielem pośrednim licznych pasożytów. W rozdziale tym zawarte są podstawowe informacje o chorobach tego gatunku, a także o metodach ich zwalczania (kąpiele profilaktyczne i lecznicze). Bardziej szczegółowe dane można znaleźć w literaturze fachowej (np. Antychowicz 1996, 2007, Noga 2010).
Szczupak jest wrażliwy na choroby wirusowe przypisywane głównie rybom łososiowatym. Wymienić tu można wywoływaną przez rabdowirusy wirusową krwotoczną posocznicę (VHS; ang. Viral Haemorrhagic Septicaemia) i zakaźną martwicę układu krwiotwórczego (IHN; ang. Infectious Haematopoietic Necrosis) (Antychowicz 1996, 2000, 2007, 2014). Wyodrębniono kilka serotypów wirusa wywołującego VHS (wirus Egtved). Najbardziej popularny (90% zakażeń) jest serotyp I, który wyizolowano u szczupaka. Chorobę tę odnotowuje się głównie w okresie wiosennego wzrostu temperatury wody i jej jesiennego obniżania się (Antychowicz 1996, 2007). Wirusy te przenoszą się za pośrednictwem wody lub bezpośrednio z jednego osobnika na drugiego. Odnotowywano przypadki zakażenia za pośrednictwem wody z wylęgarni, w której inkubowano ikrę zakażoną IHN. Wstępuje też tzw. wertykalny sposób zakażenia, kiedy zakażenie komórek jajowych ma miejsce już w jamie ciała samicy. Po zapłodnieniu ikry zakażony jest embrion, następnie wylęg i narybek. Ten sposób zakażenia występuje jednak rzadziej. Narybek szczupaka dość łatwo zakaża się innym rabdowirusem, wirusem wiosennej wiremii karpia (SVC; ang. Spring Viremia of Carp) (Vicenova i in. 2011). Zakażenie najczęściej odnotowuje się w stawach ziemnych, zasilanych wodą pochodzącą z innych stawów, w których podchowywany jest karp zakażony wirusem SVC. Choroba ta występuje głównie, gdy temperatura wody osiąga wartość 13-17°C (Antychowicz 1996). Stwierdzono też, że szczepy wirusa SVC wyizolowane od szczupaka mają trochę odmienny genotyp od zidentyfikowanych u karpia (Antychowicz 2014).