Dziesięciolecia wysiłków na rzecz ochrony jesiotrów. Czy możemy ochronić jesiotry przed wymarciem?
Andrzej Kapusta
Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
Ryby jesiotrokształtne (rząd Acipenseriformes) są pierwotnymi gatunkami obecnymi na Ziemi od milionów lat. Stanowią unikalną i reliktową linię, ważną w ewolucyjnej historii ryb. Najbliżej spokrewnione z nimi są niszczukokształtne (Lepisosteiformes), amiokształtne (Amiiformes) oraz wielopłetwcokształtne (Polypteriformes), które wspólnie z doskonałokostnymi (Teleostei) tworzą gromadę ryb promieniopłetwych. Analizy filogenetyczne wskazują, że główne grupy ryb zdywersyfikowały się pod koniec karbonu, około 300 mln lat temu (Near i Miya 2009). Historia jesiotrów liczy około 200 milionów lat (Bemis i Kynard 1997). Z niewielkimi zmianami morfologicznymi, charakterystycznymi płytkami kostnymi i chrzęstnym szkieletem, często określane są jako żywe skamieniałości (Gardiner 1984). Historia naturalna tych ryb nie była jednak statyczna. Połowy na własne potrzeby przez rdzenną ludność i wczesnych osadników miały ograniczony wpływ na populacje, a komercyjne zainteresowanie produktami z jesiotra pozostawało niskie przez większość XIX wieku. Zwiększona wydajność połowów na przełomie XIX i XX wieku, rozwój transportu i metod przechowywania zainspirowały rozwój globalnego przemysłu jesiotrowego. W tym okresie wzrósł popyt na kawior i mięso jesiotrów. Przedsięwzięcie to było krótkotrwałe, ponieważ wyczerpywanie się regionalnych i globalnych zasobów doprowadziło do upadku wielu światowych populacji jesiotra w mniej niż 100 lat. Obecnie jesiotry są uważane za jedną z najbardziej zagrożonych grup ryb na świecie (Congiu i in. 2023). Na początku XXI w. dwadzieścia siedem gatunków jesiotrów i wiosłonosów zamieszkiwało rzeki, ujścia rzek, przybrzeżne środowiska oceaniczne i morza śródlądowe półkuli północnej (Bemis i Kynard 1997, Pikitch i in. 2005).
Analizując stan zasobów poszczególnych gatunków, można dojść do wniosku, że jesiotry narażone są na takie same zagrożenia jak wiele innych gatunków ryb. Najważniejsze z nich to przełowienie, zanieczyszczenia wód, budowa zapór wodnych i regulacja rzek, degradacja siedlisk oraz zmiany klimatyczne. Zanieczyszczenia przemysłowe, bytowe i rolnicze doprowadziły do spadku jakości wody, czego efektem był spadek efektywności rozrodu i rozwoju młodych osobników. Jesiotry potrzebują swobodnego dostępu do miejsc tarłowych, które często znajdują się w górnym biegu rzek (Chen i in. 2023). Zapory i tamy blokują migracje rozrodcze, a regulacja rzek niszczy siedliska tarliskowe, które są kluczowe dla rozmnażania tych ryb (Jager i in. 2016). Zmiany temperatury wody i reżimu hydrologicznego spowodowane globalnym ociepleniem mogą wpływać na dostępność tarlisk oraz na sukces reprodukcyjny jesiotrów (Lassalle i in. 2010, Hupfeld i in. 2015). W miarę nasilania się zmian klimatycznych los jesiotrów pozostaje niepewny, a wpływ fizjologiczny na wszystkie etapy życia prawdopodobnie ogranicza sukces ekologiczny (Dichiera i in. 2024). Eksperci zajmujący się ochroną jesiotrów wśród zagrożeń wymieniają również brak skutecznej ochrony. Istotnym problemem zagrażającym jesiotrom jest nielegalny handel kawiorem. Również ekspansja hodowli jesiotrów w niewoli w dużej mierze wykracza poza zakres istniejących regulacji prawnych, budząc obawy, że dalszy rozwój tej branży może zagrozić ochronie globalnych populacji jesiotrów. Eksperci zwracają uwagę, że komercyjna hodowla stwarza zagrożenie dla dzikich populacji, ze szczególnym naciskiem na to, w jaki sposób ucieczki ryb hodowlanych mogą przyspieszyć spadek dzikich populacji poprzez mechanizmy takie jak hybrydyzacja, introgresja, konkurencja i przenoszenie chorób (White i in. 2023).