Charakterystyka produkcji akwakultury słodkowodnej w Europie w latach 2010-2022: analiza trendów i struktury gatunkowej
Michał Cydzik, Zdzisław Zakęś
Zakład Akwakultury, Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza – Państwowy Instytut Badawczy
Akwakultura stanowi obecnie jeden z najszybciej rozwijających się działów produkcji białka zwierzęcego na świecie, a tonaż produkcji tego sektora przewyższył już wielkość połowów uzyskiwanych przez rybołówstwo w skali globalnej (FAO 2024). W latach 2010–2022 odnotowano ponad 50%wzrost, co przełożyło się na osiągnięcie poziomu ponad 90 milionów ton produktów pochodzenia zwierzęcego oraz ponad 35 milionów ton roślin wodnych w 2022 roku (FAO 2024). Z kolei wielkość połowów tzw. dzikich ryb i skorupiaków odławianych z wód otwartych utrzymuje się na względnie stabilnym poziomie około 90 milionów ton. Wielkość pozyskiwania roślin wodnych z warunków naturalnych wynosi nieco ponad milion ton od połowy lat 90. XX wieku i nie przewiduje się jej znaczącego wzrostu w nadchodzących dekadach (Garcia i Grainger 2005, Costello i in. 2020, FAO 2024). W 2021 roku wartość globalnej produkcji akwakultury oszacowano na 296,5 miliarda dolarów (FAO 2024).
Rozwój sektora akwakultury jest kluczowy w kontekście zaspokojenia rosnącego spożycia owoców morza na przestrzeni ostatnich dekad w przeliczeniu na jedną osobę. W kontekście wyraźnego, globalnego trendu wzrostu konsumpcji żywności, przewiduje się, że akwakultura będzie odgrywać coraz istotniejszą rolę w przyszłości – zwłaszcza jeśli produkty wodne mają wspomóc walkę z głodem i niedożywieniem na świecie, w warunkach rosnącej liczby ludności (Asche 2008, Belton i in. 2020, Garlock i in. 2020, Garlock i in. 2022, Naylor i in. 2021). Produkcja akwakultury ma potencjał dostarczania zbilansowanej, bogatej w składniki odżywcze żywności, która może korzystnie wpływać na zdrowie społeczeństw (Golden i in. 2021, Garlock i in. 2023, Naylor i in. 2023, Koehn i in. 2022), a jednocześnie stanowić źródło dochodu i miejsc pracy (Ahmed i Lorica 2002, Belton i Thilsted 2014). Warto jednak podkreślić, że poziom zrównoważenia – zarówno w aspekcie ekologicznym, społecznym, jak i ekonomicznym – różni się znacząco w zależności od przyjętych metod hodowli i sposobów zarządzania produkcją (Bailey i Eggereide 2020, Cavallo i in. 2021, Naylor i in. 2021, Garlock i in. 2024).
W ujęciu geograficznym dynamikę rozwoju akwakultury oraz ekspansję poszczególnych jej elementów cechuje duże zróżnicowanie. W 2022 roku państwa azjatyckie odpowiadały za ponad 90% światowej produkcji, jednak najwyższe tempo wzrostu obecnie obserwuje się w Ameryce Południowej oraz Afryce (Garlock i in. 2020, FAO 2024). W pozostałych częściach świata – zwłaszcza w krajach o wysokim poziomie dochodów – przyrost produkcji był powolny lub wręcz zatrzymał się, a w strukturze gatunkowej głównie dominują produkty o dużej wartości rynkowej (Tacon i in. 2009, Garlock i in. 2020, Garlock i in. 2024, FAO 2024). Unia Europejska (UE) stanowi przykład grupy państw zamożnych, którym mimo przyjęcia strategii rozwoju i przeznaczenia znacznych środków finansowych nie udało się osiągnąć istotnego wzrostu produkcji w sektorze akwakultury (Guillen i in. 2019, Garlock i in. 2020, Garlock i in. 2024, ECA 2023).
W 2021 roku unijna produkcja akwakultury osiągnęła poziom 1,15 miliona ton, o łącznej wartości 5,03 miliarda USD, co stanowiło jedynie 0,9% globalnej produkcji pod względem tonażu oraz 1,7% w ujęciu finansowym (FAO 2024) (rys. 1). W czasie, gdy przez ostatnie trzy dekady światowa produkcja i wartość akwakultury dynamicznie rosły, wzrost ten w UE był ograniczony. Do początku XXI wieku był on powolny, a następnie poziom produkcji ustabilizował się w przedziale od 1,0 do 1,2 miliona ton. Mimo tego wartość produkcji zwiększyła się o około 43%, z 3,5 miliarda USD w 2015 roku do 5,0 miliardów USD w 2021 roku. Wskazuje to na skoncentrowanie się europejskiego sektora akwakultury na hodowli gatunków morskich, o wysokiej wartości rynkowej, takich jak dorada (Sparus auratus), labraks (Dicentrarchus labrax), łosoś atlantycki (Salmo salar) czy tuńczyki (Thunnus sp.). Zgodnie z danymi Scientific, Technical and Economic Support to the Common Fisheries Policy (STECF) (2023), w 2020 roku sektor akwakultury w UE obejmował około 14 tysięcy przedsiębiorstw, zatrudniających łącznie około 57 tysięcy osób.