J. Adamek, 2005 – Sum afrykański. Technologia chowu - Wyd. IRS, 2001, s. 100, wydanie III

J. Adamek, 2005 – Sum afrykański. Technologia chowu - Wyd. IRS, 2001, s. 100, wydanie III

Wstęp

Względy koniunkturalne ograniczają w ostatnich latach dalszy wzrost sprzedaży karpia towarowego. Szansą rozszerzenia asortymentu produkcji rybackiej jest podjęcie chowu nowych gatunków ryb. Szczególnie interesującym gatunkiem wydaje się sum afrykański (Clarias gariepinus Burchel 1822), ze względu na swoje cechy gatunkowe i użytkowe.

Sum afrykański należy do rodzaju Clarias z rodziny Clariidae (długowąsowate) i rzędu Siluriformes (sumokształtnych). W piśmiennictwie sum afrykański został opisany pod czterema nazwami łacińskimi: w Afryce Wschodniej jako Clarias mossambicus, w Afryce Środkowej i Centralnej jako Clarias lazera, w Afryce Południowej jako Clarias gariepinus i w Afryce Zachodniej jako Clarias senegalensis. We wszystkich tych przypadkach jest to ten sam gatunek. Sum afrykański zamieszkuje wszystkie rodzaje naturalnych wód słodkowodnych Afryki. Clarias gariepinus występuje także poza Afryką, w krajach azjatyckich basenu Morza Śródziemnego, a północną granicą jego występowania jest Turcja (Viveen i in. 1986).

Sum afrykański ma ważną cechę przydatną w intensywnym chowie, a mianowicie zdolność uzupełniającego oddychania tlenem atmosferycznym. Jego specyficznie zbudowany aparat oddechowy składa się z komory skrzelowej wypełnionej silnie ukrwionymi, krzaczasto rozgałęzionymi wyrostkami drugiego i czwartego łuku skrzelowego. Za pomocą tego narządu oddycha powietrzem atmosferycznym w wodach z deficytem tlenowym lub podczas krótkotrwałego przebywania poza środowiskiem wodnym. Jest wszystkożercą, może odżywiać się zarówno pokarmem roślinnym, jak i zwierzęcym, ale podstawowym źródłem jego pożywienia w warunkach naturalnych są żywe lub martwe ryby. Dojrzałość płciową osiąga w wieku 6-10 miesięcy (Viveen i in. 1986).

Sum afrykański ma mięso o małej zawartości tłuszczu (3,95%) i wysokiej zawartości białka ogólnego (17,9%), doskonałe pod względem smakowym, dietetycznym i kulinarnym. Jego walorem jest stosunkowo wysoka wydajność technologiczna mięsa w postaci tuszki, jak i filetu: ze skórą – 51,6% , bez skóry – 45,4% (Klasa, Trzebiatowski 1992).

Prace nad wykorzystaniem suma do chowu w stawach rozpoczęto w Afryce w latach 1970-1972 (Hogendoorn, Vismans 1980). Początkowe próby półnaturalnego rozrodu tej ryby w stawach, oparte na stymulacjach hormonalnych, zawiodły. Dopiero w pełni kierowany rozród przy użyciu karpiowej przysadki mózgowej, przeprowadzony w Kamerunie w 1975 roku, otworzył drogę do intensywnej produkcji (Peter, Egwui 1986). W naturalnych warunkach tropiku produkcja roczna wynosi od 12 do 40 t/ha (Huisman, Richter 1987, Hecht i in. 1996). Obecnie w krajach afrykańskich, mimo optymalnych naturalnych warunków termicznych, coraz częściej prowadzony jest chów intensywny. Poza krajami afrykańskimi gatunek ten produkowany jest w Indiach, Tajlandii, Chinach, Indonezji, Wietnamie i Filipinach.

Do Europy sum afrykański został sprowadzony na początku lat osiemdziesiątych. Zastosowane w Holandii intensywne metody chowu, oparte na kontrolowanym rozrodzie i żywieniu pełnoporcjowymi paszami w systemach recyrkulacyjnych, pozwoliły w przeciągu kilku lat osiągnąć produkcję dochodzącą do kilku tysięcy ton rocznie (Peter, Egwui 1986, Bovendeur i in. 1987).

W kolejnych latach, na skutek braku przygotowania rynku krajów europejskich do nowego produktu, poziom produkcji załamał się. Mimo tego powstawały kolejne farmy w innych krajach europejskich, takich jak Belgia, Niemcy czy Węgry. Na początku lat dziewięćdziesiątych funkcjonowało już kilkadziesiąt obiektów produkujących od 5 do 200 ton suma afrykańskiego rocznie. W okresie tym obserwuje się już wyraźną specjalizację. Jedne farmy produkują materiał zarybieniowy, inne prowadzą tucz ryby handlowej. W 1992 roku całkowita produkcja suma afrykańskiego wyniosła około 1300 ton, z czego 75% wyprodukowano w Holandii. Obecnie całkowita produkcja suma afrykańskiego oscyluje w granicach 2000 ton rocznie (Verreth, Eding 1993).

Do Polski sum afrykański został sprowadzony z Uniwersytetu Rolniczego w Wagenningen (Holandia) w czerwcu 1989 roku przez Zakład Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Gołyszu, w liczbie 25 sztuk narybku o masie jednostkowej 1-2 g. Jesienią tegoż roku z Zakładu Hodowli Ryb w Nowym Czarnowie otrzymano 100 sztuk kroczka o masie jednostkowej 100-200 g. Na bazie tego materiału powstało stado podstawowe tarlaków, a wyprodukowany w latach późniejszych w Zakładzie Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Gołyszu narybek stanowił materiał wyjściowy do produkcji ryby towarowej w Zakładzie Hodowli Ryb w Nowym Czarnowie, Zakładzie Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Gołyszu oraz Zakładzie Rybackim Gosławice.

Od czasu pierwszego w kraju sztucznego tarła suma afrykańskiego w roku 1990 w Zakładzie Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Gołyszu wyhodowano wiele milionów sztuk wylęgu, narybku i kroczków tej ryby. Materiał obsadowy dostarczano krajowym hodowcom (4 średnie i 3 małe ośrodki hodowlane), z którymi Zakład zawarł umowy wdrożeniowe, oraz na eksport (Belgia). W Zakładzie prowadzono wiele eksperymentów z tuczem suma afrykańskiego przy zastosowaniu energooszczędnej technologii, wykorzystującej efekt szklarniowy do ogrzewania wody recyrkulowanej. W ciągu 5 miesięcy tuczu z basenu o powierzchni 300 m2 uzyskano 45 ton ryby towarowej (wydajność 144 kg/m2).

W 1991 roku, mimo nie w pełni opanowanej technologii chowu, wyprodukowano w Polsce już ponad 100 ton suma afrykańskiego. W latach 1991-94 nastąpił spadek produkcji oraz zainteresowania sumem afrykańskim. Zakłady pracujące na ciepłych wodach zrzutowych z elektrowni wycofały się z produkcji. W latach 1995-98 ponownie wzrosło zainteresowanie chowem suma afrykańskiego. Na bazie materiału zarybieniowego produkowanego w Zakładzie Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej w Gołyszu chów rozpoczęły nowe zakłady oraz osoby prywatne. Oprócz Zakładu w Gołyszu suma afrykańskiego produkuje obecnie Instytut Rybactwa Śródlądowego w Żabieńcu oraz kilka osób prywatnych. W ostatnich latach produkcja suma afrykańskiego w Polsce wynosiła około 60-80 ton rocznie.

Spis treści